اهداف تربیت زیبایی شناختی

به طور کلی، هدف از تربیت زیبایی شناختی پرورش تجربیات زیبایی شناختی است. به معنای وسیع کلمه، تجربیات زیبایی شناختی به عنصر لذت در هر تجربه انسانی اشاره دارد. بنابراین، تمامی اشکال تعلیم و تربیت می‏توانند جنبه‏های گوناگون تربیت زیبایی شناختی محسوب شوند. به معنای دقیق‏تر و روشن‏تر، تجربیات زیبایی شناختی، تجربیاتی هستند که با آنچه عموما آثار هنری تلّقی می‏شود، ارتباط دارند. بنابراین، زیبایی‏شناسی به عنوان یک حوزه مطالعاتی با شماری از فعالیت‏ها مرتبط است. اولاً، زیبایی‏شناسی به فعالیت‏های آمیخته با مهارت‏هایی که برای خلق آثار هنری ضروری است، باز می‏گردد. ثانیا، به راه‏ها و وسایل تأمّل در آثار هنری تأکید می‏کند. ثالثا، مستلزم درک آثار هنری است. لذا تربیت زیبایی شناختی با انتقال مهارت‏ها، آمادگی برای تأمل و پرروش قوه درک آثار هنری ارتباط دارد. (کلارک، 1964). با توجه به اهداف تربیت زیبایی شناختی، یک مطالعه ملّی در زمینه آموزش هنرها در ایالات متحده موارد ذیل را به عنوان اهداف تربیت هنری پذیرفته است: (1) تمایز بهتر مصرف کنندگان هنر؛ (2) تولید کنندگان یا اجرا کنندگان بهتر؛ (3) فراگیران بهتر؛ (4) انسان‏های هماهنگ‏تر یا بهتر؛ (5) یک اجتماع یا جامعه بهتر؛ (راکفلر (51) ، 1977، ص 279).

هدف چهارم، قبلاً در این فصل در اقامه دلایل روان شناختی برای تربیت زیبایی شناختی، مورد بحث قرار گرفت. هدف پنجم نیز در بحث ارزش‏های اجتماعی و فرهنگی هنر بررسی شد.

تربیت زیبایی شناختی، با کمک کردن به دانش‏آموزان در خلق آثار هنری، یا هنرمندانه عمل کردن، به تربیت هنرمند می‏پردازد. در این نوع تربیت بر عمل کردن تأکید می‏شود. اعتقاد عمومی بر این است که هنرمند بودن یک امر ذاتی است و نه اکتسابی. شاید بهتر باشد که این را تربیت هنری بنامیم و نه تربیت زیبایی شناختی. تمام نهادهای تربیتی باید کسانی را که دارای این استعدادهای خاص هستند تشویق کنند.

در جامعه ما این نوع تعلیم و تربیت به صورت یک حوزه نسبتا تخصصی کارآموزی، همراه با آموزش‏های ابتدایی توسط معلمان و مدارس خصوصی، و نیز کارآموزی پیشرفته‏تر در مدارس‏ومؤسسات خصوصی درآمده است.

بهترین کاری که نهادهای آموزشی برای تولید هنرمندان آینده می‏توانند انجام دهند این است که خلاقیت‏های هنری را در تولید و اجرای هنر پرورش دهند. در حالی که در زمینه خلاقیت اغلب در تعلیم و تربیت با مراجعه به شیوه‏های اکتشافی در علوم و ریاضیات اظهار نظر شده است، این واژه به نحوی شایسته به توانایی ایجاد چیزهایی بنیادی یا انجام امور به شیوه بنیادی اشاره دارد. برای تعیین این‏که چیزی یا کسی خلاق است، باید درباره آن‏ها یک قضاوت ارزشی داشته باشیم. استفاده صحیح از این واژه مستلزم مراجعه به معیارهای حسی است.

یکی از بحث‏ها درباره خلاقیت، حول و حوش هنر کودکان متمرکز می‏شود. در حالی که بسیاری اوقات، در تعلیم و تربیت کودکان، به واداشتن آن‏ها به نقاشی کردن و تولید اثر هنری تأکید زیادی می‏شود، ارزش این نقاشی در میان مربیان، مورد بحث و تردید است. سؤال فلسفی که مطرح می‏شود این است که آیا واژه خلاّق را می‏توان در مورد چنین هنری به کار برد یا خیر. وایت (1971) بحث‏های مطرح شده در این زمینه را بررسی کرده است. هرچند وی ارزش نقاشی و نویسندگی خلاّق را انکار نمی‏کند، اما به نظر او از واژه خلاّق در نهایت بی‏دقتی استفاده شده است. این تلاش‏ها می‏توانند فعالیت‏هایی ارزشمند باشند، زیرا لذت‏بخش و حتما شفابخش هستند. او تا حدودی نسبت به ارزش چنین فعالیت‏هایی شک دارد و مناسب بودن واژه خلاّق را درباره آن‏ها مورد تردید قرار می‏دهد.

تربیت زیبایی شناختی سعی دارد تا انتخاب‏گران هنر خوب را که از لحاظ ذوق و سلیقه با یکدیگر فرق دارند، تولید کند. با توجه به نفوذ رسانه‏های گروهی بر روی جوانان، این وظیفه مهمی است. وظیفه مدرسه در ارتباط با هنر این است که آثار هنری باستانی و مقبول را به جوانان عرضه کند. برای انجام این وظیفه، مدرسه به دانش‏آموزان کمک می‏کند تا در زمینه تاریخ و انواع هنر آگاهی‏هایی کسب کنند. این نوع تعلیم و تربیت باید با معیارهای هنر خوب، که در بالا مورد بحث قرار گرفته بود، مواجه شود.

هدف تربیت زیبایی شناختی پرورش درک کنندگان هنر خوب است. درک کردن، به حالات درونی یا شناخت آثار هنری اشاره دارد و نه صرفا آگاهی از آن‏ها یا درباره آن‏ها. با قرار دادن افراد در معرض آثار هنری، خود به خود تجربه زیبایی شناختی ایجاد نمی‏شود. معلمان باید دانش‏آموزان را از طریق آموزش، مطالعات و مباحثات برای این تجربیات آماده سازند.

ماکسین گرین (52) ، بین تربیت زیبایی شناختی و درک هنری، فرق می‏گذارد. به نظر او، درک هنری مشتمل بر «تلاش‏های گوناگون برای آشنا کردن دانش‏آموزان با ساختارهای اشکال خاص هنری، زبان، تاریخ و مطالعه آن‏هاست» (1981، ص 120).

درک هنری از آغاز تا نقد هنری، مراحل مختلفی را طی می‏کند. سوادآموزی زیبایی‏شناختی‏به‏درک‏هنری نیازمند است.

به عقیده خانم گرین، تربیت زیبایی شناختی مستلزم آن است که تجربیات زیبایی شناختی در تعلیم و تربیت نقش محوری داشته باشند. این تجربیات، مستلزم نوع معینی از سواد هستند. وظیفه تربیت زیبایی شناختی این است که دانش‏آموزان را قادر سازد تا در این راه باسواد شوند. باسوادی مستلزم مهارت‏های تفسیری مشخصی همچون قوه تمیز، حساسیت، و پاسخ دهندگی است. تربیت زیبایی شناختی باید توانایی فرد را برای درک آثار هنری بالا ببرد. کامل‏ترین تبیین از اهداف عملی تربیت زیبایی‏شناختی از سوی فیلسوف بریتانیایی اف.ای.اسپارشوت (53) (1971) ارائه شده است که دوازده هدف را براساس نقش آن‏ها در پرورش آگاهی ادراکی، یا آگاهی شناختی، و یا خلق آثار هنری، گروه‏بندی و تحلیل می‏کند.

اهداف مربوط به آگاهی ادراکی عبارتند از: اول، بالا بردن درک انسان نسبت به هر اثر هنری؛ هدفی که در مراحل مقدماتی درک هنر و موسیقی یافت می‏شود؛ دوم، حساس‏تر کردن افراد نسبت به زیبایی به طور کلی، و نسبت به زیبایی موجود در طبیعت و هنر؛ سوم، افزایش دادن پاسخ دهندگی، نه نسبت به زیبایی، بلکه نسبت به محیط محسوس، به طور کلی. اهداف مربوط به آگاهیِ شناختی عبارتند از: چهارم، آگاهی دادن به مردم در خصوص رسانه‏های گروهی که شامل مطالعه شیوه‏هایی است که با استفاده از آن‏ها اطلاعات از تمام محیط به ما می‏رسد؛ پنجم، آگاه‏تر کردن مردم در مورد هنرها، با تأکید بر تاریخ هنر؛ ششم، منتقل کردن یک واژگان دقیق که افراد را قادر خواهد ساخت تا پاسخ‏هایشان را در زمینه آثار هنری با فصاحت بیان کنند؛ هفتم، آشنا کردن افراد با شاهکارهای بزرگ جهان؛ هشتم، بهبود بخشیدن قدرت تمییز افراد بین هنر خوب و هنر بد؛ نهم، افراد را در معرض سبک‏های هنری جدید و ناآشنا قرار دادن.

اهداف مربوط به حوزه عملی عبارتند از: دهم، خلاّق‏تر کردن افراد یا دست‏کم، تشویق آن‏ها به این‏که خلاّقیت فعلی خود را از دست ندهند (حفظ کنند)؛ یازدهم، رساندن عمل تولید هنری به یک یا چند حوزه؛ دوازدهم، انتقال مهارت‏هایی که می‏توانند مورد استفاده قرار گیرند و یا نگیرند. اسپارشوت در تبیین این اهداف، اذعان می‏کند که ممکن است تنش‏ها و ناسازگاری‏هایی در بین آن‏ها وجود داشته باشد. او همچنین اذعان می‏کند که بحث از اهداف بدون بحث از شیوه‏های دست‏یابی به آن‏ها تبیین کامل تربیت زیبایی شناختی نیست.